geredigeerd 26 april 2022
Graag vertel ik jullie iets over wat ikzelf de gouden driehoek noem; de dynamiek tussen de kritische ouderstemmen, het angstig kind en de gezonde volwassene.
Ik noem hem de gouden driehoek omdat hij aan de basis ligt van elk zicht op jezelf op basis van schematherapie: de basismodi van schematherapie. Het is een dynamiek die iedereen tegenkomt en vaak als eerste omdat hij zo herkenbaar is: onze kritische of angstige stemmen liggen vaak vooraan.
De gouden driehoek bestaat uit de kritische en straffende ouderstemmen, het angstige, gekwetste of verwonde kind en de gezonde volwassene.
De gouden driehoek wordt niet gehanteerd in het handboek Schemagerichte therapie, handboek voor therapeuten van Young et al., 2005. De modi worden daar ingedeeld in vier categorieën: kindmodi, disfunctionele oudermodi, disfunctionele copingmodi en de modus Gezonde Volwassene. Bij de beschrijving van de modi en schema’s houd ik het handboek aan.
De stemmen
De kritische, veeleisende ouderstem oefent voortdurend druk en dwang uit om aan uitzonderlijk hoge normen te voldoen en de straffende ouderstem straft omdat je ’stout’ bent. (Schemagerichte therapie, handboek voor therapeuten, Young et al., 2005, 47).
Deze stemmen kunnen zich op verschillende manieren laten horen. In een 1-op-1-sessie kwamen ze bij mij als volgt tot uitdrukking (zie tekening).
De rechter ouderstem is de straffende ouder (SO), de linker de kritische ouder (KO). Rechts met het huilende wolkje boven haar hoofd zit het gekwetste en angstige kind (AK) dat lijdt onder de aanvallen van de KO en SO. Zij kan zich niet verdedigen. Het is echt een kindje dat nog niet weet hoe. Helemaal onderaan mijn gezonde volwassene (GV) die de boel zou moeten aansturen, maar in mijn geval niet weet hoe hier mee om te gaan. Helemaal links zit de psychologe. Zij neemt de positie in van GV en doet het voor als ik het niet meer weet, daarmee leer ik de GV-positie beter kennen en beoefenen. Zodoende kan ik die positie beter innemen in een situatie in het dagelijks leven.
Impact van de ouderstemmen
Mijn kritische ouder is zeer sceptisch naar mij. Ze vindt dat ik alles onder de maat doe, dat ik echt wel beter weet en dat alles niet snel genoeg gaat en niet scherp genoeg is. Ze is erg streng.
De straffende ouder is echt meedogenloos én vuil. Ik kan voor de spiegel staan, mezelf niet zo mooi vinden en dan vliegt er ineens ‘Koe!’ door mijn hoofd, nou ja!! Dat is dus typisch een straffende ouderstem. Mijn straffende ouderstem is op het sadistische af. Niet iedereen heeft zo’n heftige straffende ouder, geloof ik.
In één van de groepssessies schreven we op een whiteboard een aantal uitspraken van de kritische en straffende ouderstemmen. Ik schreef:
- Bevel is bevel
- Mijn schuld, mijn schuld, mijn grote schuld
- De zweep erover!
- Nooit zal je je gepassioneerd verdedigen. Zakelijk mag wel, maar persoonlijk niet, dat kan en mag pertinent niet!
- Je hebt een blinde vlek, je bent echt RÁÁÁR! Je snapt niet hoe je een normale relatie moet opbouwen, je gaat altijd te diep.
De anderen schreven ook hun uitspraken op. Je ouderstemmen hebben altijd je eigen kleur die is opgebouwd uit jouw associaties en de geïnternaliseerde stem van je ouders. Daarom waren de uitspraken van iedereen verschillend. Ze hadden echter één ding gemeen. Als je het hele whiteboard in ogenschouw nam was het een ziekmakende ellende. Veel uitspraken als ‘je doet er niet toe’, ‘je bent onbelangrijk’, ‘je bent saai’, ‘je maakt nooit wat af’, ‘je bent lelijk’ et cetera.
Toen ik dat hele whiteboard zo overzag werd me de impact van die kritische en straffende ouderstemmen duidelijk. Ze halen je ziel onderuit en daarmee halen ze het leven uit je. Dat zijn grote woorden, maar dat is wat ze doen. Als je jezelf maar blijft ‘voeden’ met dit soort troep, dan wordt je vanzelf depressief, sociaal angstig of wat dies meer zij.
Ouderstemmen herkennen
Herken je de stemmen al aan de hand van bovenstaande voorbeelden? Hierbij nog wat manieren om deze lui te herkennen.
Straffende ouder
Sommige mensen zitten zo sterk in de straffende oudermodus dat zij zichzelf straffen bijvoorbeeld door zichzelf te beschadigen of zich dingen te ontzeggen. Meestal is dit niet zo en voelen we ons meer gekwetst door die stem in ons hoofd (dan zitten we in een kindmodus). De straffende ouderstem is een kleinerende stem die absolute uitspraken doet zoals dat je nergens voor deugt of zondig, vies of slecht bent. Het is een stem die grof tegen je praat of schreeuwt en helemaal niet openstaat voor weerwoord. Je voelt je door deze stem alsof je tekortschiet, waardeloos bent en onderworpen.
Kritische ouder
De kritische of veeleisende ouderstem is minder straffend maar zet vooral veel druk. Druk om het goed te doen, het maximale uit een situatie te halen of te zeggen dat jij een veel grotere verantwoordelijkheid in een situatie hebt, dan reëel is. De stem zegt dat het goed is om perfect te zijn en slecht om spontaan te zijn of soms fouten te maken. Goed is nog niet goed genoeg; de verwachting van de kritische ouder is irreëel hoog. Soms geloven we deze stem omdat onze ouders zo tegen ons spraken en we een niet zo goed ontwikkelde gezonde volwassene hebben die duidelijk onderscheid kan maken tussen wat een normale en een irreële verwachting is. Het gevolg is dat je jezelf nogal eens opoffert en niet goed voor jezelf zorgt. Je gaat over je eigen grenzen, soms zonder dat je het doorhebt. Soms herken je de teleurstelling van de kritische ouder en schaam je je en voel je je niet goed genoeg. Dit gevoel van niet goed genoeg ontstaat dus op een andere manier dan bij de straffende ouder.
Andere oudermodi?
In bovengeciteerd handboek staat dat er naast deze twee oudermodi ook nog andere modi voorkomen bij sommigen. Er staat niet uitgewerkt welke. Ik ben ze bij mezelf niet tegengekomen, maar houd de mogelijkheid voor jezelf open dat jij er wel een tegenkomt. En laat het weten in een reactie, ik ben benieuwd!
De dynamiek in de gouden driehoek
De dynamiek zoals die bij welhaast iedereen speelt, is die van door de dag vaak toegesproken worden door de ouderstemmen die vrij de ruimte krijgen. Je innerlijk kind vangt de klappen op en trekt zich terug en is erg gekwetst en angstig. Je gezonde volwassene grijpt niet adequaat (lees: sterk en strak genoeg) in en je voelt pijn, verdriet en angst. Doordat je deze stemmen intern niet aanpakt, doe je dat extern ook niet. Mensen lopen over je heen en je weet niet wat je daaraan moet doen. Of je weet het wel, maar durft het niet. Het kind verwacht catastrofes wanneer je dat wel zou doen.
Zelf doen? Ja!!
Nu dat ik je wat materiaal heb gegeven om vooral de twee bekende disfunctionele stemmen te herkennen, kun je eventueel zelf aan de slag in een schrift of iets dergelijks om jouw ouderstemmen op te snorren. Het helpt enorm als je die gaat herkennen als iets wat duidelijk anders is dan je gezonde kant. Je gaat deze namelijk zien als delen van jezelf waartegen je in opstand mag komen omdat ze je gewoonweg niet helpen. Het helpt je om de pijnlijke tirades niet langer lijdzaam te ondergaan.
Daarna kun je in de blog met deze link meer lezen over wat je kunt gaan doen met de straffende ouderstem wanneer je die in je vizier hebt. En via deze link kom je in eenzelfde blog over de kritische ouderstem. Het is zoals gezegd niet nodig om onder deze ellendelingen te blijven lijden. Jij hebt als gezonde volwassene (meer over die modus hier) de leiding en als je die niet hebt is het misschien tijd om die te pakken 😉 !
1 Comment